Мазасыздық — бұл күтілетін қауіпке немесе белгісіздікке жауап ретінде мазасыздықпен, шиеленіспен, қорқыныш немесе алаңдаушылық сезімімен сипатталатын эмоционалды күй. Қорқыныштан айырмашылығы, мазасыздық көбінесе айқын сыртқы қаупі жоқ, бірақ ішкі уайым болып табылады. Мазасыздық қалыпты немесе патологиялық болуы мүмкін. Қалыпты мазасыздық адамға ықтимал қауіптер туралы ескертіп, маңызды қорғаныс функциясын орындайды. Мысалы, емтихан немесе көпшілік алдында сөйлеу алдындағы мазасыздық дайындықты ынталандыруы мүмкін.
Патологиялық мазасыздық жалпы мазасыздықтың бұзылуы, үрейлі бұзылыс, фобия және т. б. сияқты психикалық бұзылыстарға әкелуі мүмкін. Мазасыздықтың пайда болу тетіктеріне кортизол сияқты стероидты гормондардың бөлінуін реттейтін гипоталамус-гипофиз-бүйрек үсті осінің белсендірілуі жатады. Бұл процесс стресске жауап ретінде белсендіріледі, нәтижесінде жүрек соғуы, тершеңдік, ауыздың құрғауы және т. б. сияқты физикалық белгілер пайда болады.
Мазасыздық симптомдары
- Физиологиялық симптомдар.
Мазасыздық бірнеше физиологиялық жүйелерге әсер етеді: жүрек-қан тамырлары жүйесі: жүрек соғу жиілеуі (тахикардия), қан қысымының жоғарылауы. Тыныс алу жүйесі: гипервентиляция, бұл бас айналу және тұншығу сезімін тудыруы мүмкін.
Жүйке жүйесі: тершеңдіктің артуы, қолдың дірілдеуі, бұлшықет кернеуі, мойын мен арқа аймағындағы ауырсыну. Асқазан-ішек жолдары: жүрек айнуы, іштің кебуі, нәжістің бұзылуы (диарея немесе іш қату) сияқты диспепсиялық бұзылулар.
- Когнитивті симптомдар:
Катастрофизация: объективті түрде қауіп аз болса да, ең нашар нәтижелер туралы түсінік. Шоғырлану қабілетінің төмендеуі: үнемі мазасыз ойларға байланысты пациент тапсырмаларға назар аударуда қиындықтарға тап болады. Мазасыз болжамдар: қиындықты, белгісіздікті үнемі сезіну.
- Мінез-құлықтық симптомдар:
Алшақтау: адам мазасыздықты тудыруы мүмкін жағдайлардан немесе адамдардан аулақ болады (мысалы, әлеуметтік байланыстар немесе саяхат). Кейінге қалдыру: қорқыныштан немесе күмәнданудан кейінге қалдыру. Компульсивті мінез-құлық: мазасыздықты азайту үшін пациент салт-жора әрекеттерін жасайды (мысалы, қолды жиі жуу және т.б.).
Мазасыздықтың себептері
Генетикалық бейімділік:
Мазасыздық бұзылысына отбасылық бейімділік туралы деректер бар. Мысалы, егер ата-аналардың бірі жалпы мазасыздықтан зардап шегетін болса, баланың бұл жағдайдың даму ықтималдығы 3-5 есе артады. Неврологиялық және нейрохимиялық себептер: Серотонин, норадреналин және ГАМК сияқты нейротрансмиттерлердің тепе-теңдігінің бұзылуы мидың эмоционалды реакцияларды реттеу қабілетіне әсер етеді. Бадамша тәрізді денені ( амигдала) белсендіру: бұл мидағы қорқыныш орталығы, егер белсенділік артса, созылмалы мазасыздық сезімдерін кешуге әкелуі мүмкін.
ГГН осінің дисфункциясы: кортизолдың және басқа стресс гормондарының шамадан тыс бөлінуі созылмалы мазасыздық жағдайын тудыруы мүмкін.
- Психологиялық және әлеуметтік факторлар:
Психотравматикалық оқиғалар: Жұмыс орнындағы тұрақты күйзелістер, отбасылық проблемалар немесе балалық шақтағы травматикалық уайым-қайғылар мазасыздықтың дамуына катализатор бола алады
Созылмалы стресс: стресстің ұзақ уақыт әсері дененің мазасыздықпен күресу қабілетін төмендетеді, бұл патологиялық мазасыздық бұзылысының дамуына әкеледі.
Әлеуметтік оқшаулану: әлеуметтік қолдаудың және топқа тиесілілік сезімінің болмауы мазасыздықтың дамуына ықпал етуі мүмкін.
Мазасыздық бұзылысының сыныпталымы
- Жалпы мазасыздық бұзылысы (ЖМБ): өмірдің әртүрлі аспектілеріне (жұмыс, денсаулық, қаржы) қатысты шамадан тыс, үнемі болатын алаңдаушылықпен сипатталады. ЖМБ бар пациенттер нақты қауіптің жоқтығына қарамастан, болашақ үшін жиі алаңдайды.
- Үрейлі бұзылыс: кенеттен, күтпеген үрейлі шабуылдарымен сипатталады. Шабуылдар жүрек соғуы, тершеңдік, тыныс алудың қиындауы сияқты күшті соматикалық белгілермен байланысты болуы мүмкін. Бұл белгілер өмірге қауіп төндіруі мүмкін (мысалы, инфаркт) ретінде қабылдануы мүмкін, бұл фобиялардың дамуына және шабуыл тудыруы мүмкін жағдайлардан қашуға ықпал етеді.
- Әлеуметтік мазасыздық бұзылыс (әлеуметтік фобия): әлеуметтік жағдайларда қатты мазасыздық пен ұялшақтық, айыпты болып қалудан қорқу, бұл қарым-қатынастан алшақтау мен әлеуметтік оқшаулануға алып келеді.
- Фобиялар: объектілерден немесе жағдайлардан (мысалы, ұшудан, биіктіктен, жануарлардан қорқу) ерекше және жиі қисынсыз қорқыныш.
- Обсессивті-компульсивті бұзылыс (ОКБ): мазасыздықты азайту үшін жиі рәсім-жораларды орындауға әкелетін ығыр ойлар. Мысалы, науқас апаттың алдын алу үшін әрекеттерді қайталау қажеттілігін сезінуі мүмкін (мысалы, қолды жуу).
Мазасыздық бұзылысын диагностикалау
-Клиникалық сұхбат:
Мазасыздықты диагностикалаудың негізгі әдісі пациентпен егжей-тегжейлі сұхбат болып табылады, оның барысында дәрігер анамнез жинайды, симптомдардың сипаты мен ұзақтығын нақтылайды.
- Психометриялық шкалалар:
Hamilton Anxiety Rating Scale (HAM-A): Физикалық және когнитивті белгілерге негізделген мазасыздық деңгейін бағалау. Generalized Anxiety Disorder Scale (GAD-7):
Жалпы мазасыздықтың белгілерін бағалауға арналған жеті балдық шкала. Beck Anxiety Inventory (BAI): науқастың психологиялық және соматикалық жағдайын бағалау.
- Дифференциалды диагностика:
Мазасыздық депрессиясы, соматоформалық бұзылулар және басқа психопатологиялар сияқты басқа аурулардан ажырату маңызды.
Мазасыздықты емдеу әдістері
Фармакотерапия: мазасыздық бұзылысты емдеудің негізгі әдісі антидепрессанттарды (СКҚСИ, СКҚСИ), анксиолитиктерді (бензодиазепиндер) және ауыр түрдегі атипті антипсихотиктерді тағайындауды қамтиды.
Селективті серотонинді кері қамту ингибиторлары (ССКҚИ): бұл препараттар мидағы серотонин деңгейін жоғарылатады, бұл мазасыздық деңгейін төмендетуге көмектеседі. Мысал: пароксетин, сертралин.
Бензодиазепиндер: жіті мазасыздық эпизодтарын тоқтату үшін қолданылады. Мысал: диазепам, клоназепам.
Атипті антипсихотиктер: психотикалық көріністермен мазасыздықты емдеу үшін қолданылады.
Психотерапия: когнитивті мінез-құлық терапиясы (КМТ) мазасыздықты тудыратын дисфункционалды ойларды өзгертуге бағытталған және пациентке мінез-құлықты бақылауды үйренуге көмектеседі.
Метакогнитивті терапия ойлар мен мазасыздық кешуге қатысты қате пайымдармен жұмыс істейді. ЭМДР (көз қозғалысын десенсибилизациялау және қайта өңдеу) - жарақаттық естеліктерді қайта өңдеуге негізделген ЖКСБ және басқа да бұзылуларды емдеудің тиімді әдісі.
Болжам және алдын алу
Болжам: фармакотерапия мен психотерапияны қолдану арқылы мазасыздық бұзылыстарын емдеу әдетте жақсы нәтиже береді. Алайда, егер емделмеген болса, симптомдар өршіп, мазасыздық созылмалы түрге ауысуы мүмкін, бұл емдеуді қиындатады және өмір сапасының төмендеуіне әкеледі.
Алдын алу: тұрақты психотерапиялық сеанстарды, эмоционалды реттеу дағдыларын дамытуды, әлеуметтік қолдауды нығайтуды және өмір салтын қалыпқа келтіруді қамтиды.
Астана қаласы әкімдігінің Қалалық психикалық денсаулық орталығы мазасыздық бұзылыстары және психикалық денсаулығының басқа да бұзылулары бар пациенттерге білікті көмек көрсетеді. Орталықта тәжірибелі психиатрлар, психотерапевтер, психологтар және әлеуметтік қызметкерлер тобы бар.
Сіз Қалалық психикалық денсаулық орталығына алдын ала жазылу бойынша немесе учаскелік дәрігердің жолдамасы бойынша хабарласа аласыз. Консультациялар амбулаториялық тәртіпте де, қажет болған жағдайда стационар жағдайында да қолжетімді.
Уақтылы көмек сұрау мазасыздық бұзылысын емдеудің тиімділігін едәуір арттыруға және өмір сапасын жақсартуға мүмкіндік беретінін есте ұстаған жөн.
Астана қаласы әкімдігінің ҚПДО мамандарына тегін және ақылы консультацияға жазылу алгоритмі:
- Филиалды таңдау:
Сол жағалау (ЭКСПО ауданы), Хусейн Бен Талал көшесі, 7
Оң жағалау Ілияс Жансүгіров көшесі 12/3
- Қабылдауға жазылу:
Сол жағалау +7 (7172)33-14-06
Оң жағалау +7 (7172)54-76-17
Қоңырау шалған кезде сізді маманның ақылы консультациясы қызықтыратынын нақтылаңыз. Ақылы негізде жазылу мына телефон бойынша жүзеге асырылады: +77029161406